অসমীয়া কাৱ্যসাহিত্যৰ নতুন সংযোজন অসমীয়া লতিফা আৰু কিছু প্ৰাসঙ্গিক কথা---

 

অসমীয়া কাৱ্যসাহিত্যৰ নতুন সংযোজন অসমীয়া লতিফা আৰু কিছু প্ৰাসঙ্গিক কথা---

 ডা° হীৰেন্দ্ৰকুমাৰ ভাগৱতী

 অসমীয়া কাৱ্যসাহিত্যত সংযোজন ঘটাব বিচৰা এটি ধাৰা এই লতিফা শৈলীৰ কৱিতাসমূহ৷ এই ধাৰাটো দৰাচলতে ভাৰতীয় কাৱ্যসাহিত্যৰ ধাৰাই নহয়৷ এইটো মূলতঃ আৰৱীয় সাহিত্যৰ ধাৰা৷ আমি যিহেতু মাতৃভাষা অসমীয়াৰ লগতে অতিৰিক্তভাৱে আন কেইবাটাও ভাষা লিখিব পঢ়িব জানো সেইহেতুকে আমি ’লতিফা’ লিখিবলৈ শিকি লৈ বাংলা লতিফা সমাজখনত এখন স্বকীয় আসন আঁজুৰি ল’ব পাৰিছিলোঁ৷ সেই যাত্ৰা অব্যাহত থাকিল৷ আমাৰদ্বাৰা সৃষ্ট বাংলা লতিফাসমূহ আবৃত্তিও হ’ব ধৰিলে আৰু লগতে ’বাংলা লতিফা কলশ’ সঙ্কলনতো ঠাই পালে৷ বাংলাদেশ, পশ্চিম বঙ্গৰ কিছুসংখ্যক কাৱ্যৰসিক আৰু কাৱ্যচৰ্চা কৰা লোকে এই ধাৰাটোৰ চৰ্চা কিছুকালৰপৰা কৰি অহাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত আমিও নাটকীয়ভাৱে জড়িত হৈ পৰি এই ধাৰাত কাৱ্যচৰ্চা কৰিবলৈ উদ্বুদ্ধ হৈছিলোঁ৷ দিন গৈ আছিল আমাৰ সৃষ্টিৰো যতি পৰা নাছিল৷ অৱশ্যে আজিও পৰা নাই৷ হঠাতে মান্যৱৰ লতিফ ড° অনুপ কুমাৰ দত্তদেৱে আমাক ক’লে যে, যিহেতু আমি পাঁচটা ভাষাত কাৱ্যচৰ্চা কৰোঁ সেয়ে অসমীয়া ভাষাত এই ধাৰাটোৰ প্ৰচলন ঘটাব লাগে৷ প্ৰথমতে অকণমান বিমোৰত পৰিছিলোঁ৷ সেই বিশ্বাস মনত বহন কৰি আমাৰ তত্ত্বাৱধানত এদল কাৱ্যসাধকে ইতিমধ্যে পৰীক্ষামূলক ভাৱে লতিফা চৰ্চা আৰম্ভ কৰিছে৷ অনাগত দিনবোৰত এয়া যুগান্তকাৰী পদক্ষেপ হ’ব বুলি আমি আশা কৰিব পাৰোঁ৷

আৰৱী সাহিত্যত লতিফাৰ স্থান উল্লেখণীয়৷ যি কোনো এটি সভ্য জাতিৰ পৰিচয় হ’ল সাহিত্য, কলা, সংস্কৃতি৷ মানুহৰ সাধনা, সংগ্রাম, হর্ষ, বিষাদ, পতন বা প্রতিষ্ঠাৰ পৰিচয় নিহিত হৈ থাকে সাহিত্যত৷ সৃজনৰ আনন্দ-ৰস সাহিত্যত যেনেকৈ নিহিত হৈ থাকে তেনেকৈ নিহিত হৈ  থাকে বেদনাৰ ৰঙৰ চিহ্নও আমি দেখিবলৈ পাওঁ৷ সাহিত্য হ’ল জাতিৰ অভিৱ্যক্তি। সেই দিশেৰে চালে আৰৱী সাহিত্যও পিছ হুহুঁকি থকা নাই৷

 খৃষ্টপূৰ্ব আনুমানিক ৩৫০ ’চাবা মুৱাল্লাকা’ অৰ্থাৎ ঝুলন্ত সপ্ত কাৱ্য গ্ৰন্থ নামেৰে প্ৰকাশ হৈছিল৷ তৎকালীন সময়খিনিত সাতজন কৱিয়ে কৱিতা লিখি সদায় কৱিতাবোৰ লিখি সকলোৱে পঢ়িব পাৰাকৈ ওলোমাই ৰাখিছিল হেতুকে এই কাৱ্যৰীতিৰ নাম দিয়া হৈছিল ’চাবা মুৱাল্লাকা’ অৰ্থাৎ ঝুলন্ত সপ্ত কাৱ্য গ্ৰন্থ৷ এই কৱিসকলৰ নাম ক্ৰমে আমৰ ইবনে কুলচুম, লাবিদ ইবনে ৰাবিয়া, আনতাৰা ইবনে শাদ্দাদ, ইবনে ইমৰুল কায়েচ, তাৰাফা ইবনে আল-আদ, হাৰিচ ইবনে হিল্লিজা, জুহাইৰ ইবনে আবি সালমা৷ এই কৱিবৃন্দৰ ভিতৰত অন্যতম আছিল ইবনে ইমৰুল কায়েচ৷ এখেতসকলে সেই সময়ত কৱিতাৰ বিষয় বস্তু হিচাপে বাছি লৈছিল নাৰী, প্ৰেম, মদ, জুৱা আদি৷

 এইখিনিতে পট পৰিৱৰ্তন হয়৷ হজৰত মুহম্মদ(সাঃ)দেৱৰ আৱিৰ্ভাৱৰ পিছত যিসকল কৱি আহিল তেওঁলোকৰ ভিতৰত অন্যতম আছিল কৱি কায়াৰ ইবনে আশৰাফ৷ এখেতসকলৰ আকৌ কৱিতাৰ বিষয় বস্তু আছিল নবী আৰু আল্লহৰ গুণগান৷ 

 আৰৱত সেইসময়ত আৰু কিছু বিষয় বস্তুক লৈ সাহিত্য ৰচনা কৰা হৈছিল৷ তাৰে অন্যতম আছিল যুদ্ধ, জয়-যাত্ৰা, জয়-পৰাজয় আদি৷ ইয়াৰ মাজতে নাৱিক চোলায়মানে বিভিন্ন দেশ ঘুৰিপকি বাগদাদ পালেহি৷ তেওঁ যিদিনা বাগদাদ এৰিছিল সিদিনা তেওঁৰ জীয়ৰীগৰাকীৰ বয়স আছিল এবছৰ৷ ঘুৰি আহি নাৱিক চোলায়মানে দেখে তেওঁ এৰি যোৱা জীয়েক এতিয়া ছবছৰীয়া দীপলিপ ছোৱালী৷ ছবছৰীয়া জীয়েকৰ জন্মদিনৰ আয়োজন কৰিলে৷ জন্মদিনৰ উপলক্ষে তেওঁৰ বাসগৃহত বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ লোকৰ উপস্থিতি ঘটিল৷ জন্মদিনৰ দিনা দেউতাকে ছবছৰীয়া জীয়েকক বুকুত সাৱটি লৈ এটি গীতিকৱিতা ৰঁচি সুৰ দি গালে৷ গানটোৱে সকলোৰে মন মুহিলে৷ সেই গানটো সমগ্ৰ আৰৱৰ বাসিন্দাৰ মুখেমুখে বিয়পি পৰিল৷ সেই সুৱদি সুৰীয়া গানটোৰ জনপ্ৰিয়তাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি এচামে গানটোৰ নামাকৰণ কৰিব বিচাৰি নাৱিক চোলায়মানৰ ছবছৰীয়া দীপলিপ জীয়েক ’লতিফা’ৰ নামেৰেই নামাংকিত কৰি লতিফাক উপহাৰ স্বৰূপে দিলে৷ এনেদৰেই ’লতিফা’ৰ আৰম্ভণি৷ পিছলৈ এই নাৱিক চোলায়মানেই প্ৰসিদ্ধ আৰৱীয় কৱি ’সাবা ইবনে কায়েচ’ নামেৰে প্ৰসিদ্ধি লাভ কৰে৷ যদিয়ো লতিফাৰ ব্যুৎপত্তি লাভ দ্বাদশ-ত্ৰয়োদশ শতিকাত ঘটিছিল তেতিয়াৰ লতিফাৰ চানেকি পাবলৈ নাই৷ পঞ্চদশ শতিকাৰপৰাহে লতিফাবোৰ পোৱা যায়৷ এইখিনিতে প্ৰসঙ্গক্ৰমে পঞ্চদশ শতিকাৰ উপলব্ধ এটি লতিফা উদ্ধৃত কৰিলোঁ---

 

“আল্লাহ্ দয়াবান তিনি মহান/

 শোন মেহেরবান সৃষ্টি দান।/

 তোমার দরবারে রাখি 

 নিজ মোর সন্তান জিম্মি,/

 জান্নাতুল ছায়ায় রাখো 

 তারে করি এই মিনতি।/

 করি কোরবান মোর যে জান,/

 তুমি দাতা-জান তুমি যে ত্রান।/

 মূল কৱি- “ফাতে ইবনে জায়েদ”

 অনুবাদক-মৌলনা মুফতি সাহেদ আলী৷

 বর্তমান ইৰাকৰ কুর্দীস্তান, ইৰাণৰ জৈন, আৰু আৰৱৰ গ্রাম্যাঞ্চলত লতিফা গানৰ বৈঠক বহে৷ এনে বৈঠকবোৰত এই শৈলীৰ সাধকবোৰে পাল পাতি ৮-১০জনৰ একোটা গোটত ভাগ হৈ ছয়শৰীয়া গীতসমূহ গায়৷ আটাইতকৈ জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছে আৰৱৰ মৰুঅঞ্চলৰ যাযাবৰসকলৰ মাজত৷ সূত্ৰ অনুসৰি পাকিস্তানী আফ্ৰিদী আদিবাসীসকলোৱেও লতিফা চৰ্চা কৰে বুলি জানিব পাৰা গৈছে৷ আমি ভাৱো অসমীয়া কাৱ্যসাধকসকলে আধুনিক ধ্যান-ধাৰণাৰে এই লতিফাশৈলীত লতিফা চৰ্চা কৰিলে আমাৰ সাহিত্যৰ ভঁৰালৰ এটি নতুন দিশ উন্মুক্ত হ’ব৷ লতিফা কাৱ্যধাৰাৰ লতিফা শব্দটোৰ উৎপত্তি হয় আৰৱী ভাষা সাহিত্যত৷ আৰৱীয় লতিফা আৰু কাৱ্য অধ্যয়ন কৰিলে এটা দিশে প্ৰকট ভাৱে ধৰা দিয়ে সেয়া হ’ল আৰৱীয় সাহিত্যিকসৱে কৱিতাতকৈ ধৰ্মক লৈ বেছি চৰ্চা গৱেষণা কৰিছিল৷ সেয়ে আৰৱীয় ধৰ্মগ্ৰন্থ যিমান পোৱা যায় সিমান পৰিমাণে কাৱ্য বা সাহিত্যৰ গ্ৰন্থ পাবলৈ নাই৷ আৰৱীয় সাহিত্যিক ’সাবা ইবনে কায়েস’ৰদ্বাৰা সৃষ্ট ষটপদী গীতিকৱিতাসমূহ লতিফা চৰ্চাৰ ভিত্তি বুলি ধৰি লৈ আগুৱালে এই কাৱ্যধাৰাটোৱে যথেষ্ট জনপ্ৰিয়তা অৰ্জন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ ফলত আৰৱীয় কাৱ্যসাহিত্যৰ জগতত নতুন দিগন্তৰ সূচনা হয়৷ এনে লতিফাসমূহ মূলতঃ ঈশ্বৰপ্ৰেম আৰু মানৱকল্যাণ সম্পৰ্কীয় গীত হিচাপে প্ৰচলিত হ’বলৈ ধৰিলে৷ এই শব্দটোৰ মূল শব্দটো হ’ল ’লুৎফুন’(লাম.ত.ফা)৷ ’লুৎফুন’ শব্দৰ অৰ্থ হ’ল প্ৰেম, প্ৰীতি, দয়া, মায়া, মমতা, সৌন্দৰ্য্য আদি৷ সেয়ে ’লতিফা’ শব্দটোৰ অৰ্থ(ব্যাকৰণ অনুসৰি স্ত্ৰী লিঙ্গ বাচক শব্দ) প্ৰেমিকা, দয়াময়ী, মমতাময়ী আদি৷ আন এটা কথা(আখ্যান অনুসৰি লতিফা এগৰাকী ছয়বছৰীয়া শিশু) এই ধাৰাৰ কৱিতাসমূহ ছয়শৰীয়া পূৰ্ণাঙ্গ কৱিতা৷ 

 একাংশ কাৱ্য গৱেষকে ক’ব খোজে যে, ’লতিফা’ শব্দটো  ’কেতিফা’(কপ.ত.ফা) আৰৱী শব্দৰপৰা নিষ্পন্ন হৈছে৷ কিন্তু ব্যুৎপত্তিগত অৰ্থৰ দিশেৰে গমিলে এই শব্দটোৰ অৰ্থ মৰণা মাৰা, শস্য চপোৱা, শস্য কটা-চিঙা কৰা কৃষিকৰ্মক বুজায়৷ সেয়ে ক’ব পাৰোঁ যে, শব্দ দুটাৰ কোনো সাদৃশ্য নাই৷ দুটা বিপৰীত ধৰ্মী শব্দ৷

 লতিফাৰ সনাতনী ৰূপটোৱে এটি ব্যাকৰণিক নীতি-নিয়ম মানি সৃষ্টি কৰি অহা দেখিবলৈ পোৱা যায়৷ সনাতনী ৰূপটোত এই নীতি-নিয়মসমূহ বাধ্যতামূলকভাৱে মানি চলা হয়৷ লতিফা কৱিতাসমূহতো যিহেতু পৰ্ব আছে সেইহেতুকে এনে কৱিতাসমূহৰ পৰ্ব বিভাজন তলত উল্লেখ কৰা ধৰণে কৰা হয়---

 এটাৰ পৰ্ব বিভাজন হ’লঃ

 প্ৰথম দুশাৰী ৪/৪/২

 দ্বিতীয় দুশাৰী ৪/৪/৪

 তৃতীয় বা শেষৰ দুশাৰী ৪/৪/২

 আনটো স্বৰবৃত্ত পৰ্ব৷ সেইটোৰ বিভাজন হ’লঃ

 প্ৰথম দুশাৰী ৪/৪/১

 দ্বিতীয় দুশাৰী ৪/৪/৪/২

তৃতীয় বা শেষৰ দুশাৰী ৪/৪/১ 

 উদাহৰণস্বৰূপে এটি শুদ্ধ লতিফা উনুকিওৱা হ’ল৷ লতিফাটি বাংলা কৱি অমল কুমাৰ বৰ্মনদেৱৰ৷ শিৰোনাম হ’ল শান্তি৷

লতিফাটো ৪/৪/২; ৪/৪/২; ৪/৪/৪; ৪/৪/৪; ৪/৪/২; ৪/৪/২; মাত্ৰাবৃত্ত পৰ্বত ৰচনা কৰিছে৷

 শান্তিৰ পাখি/ পায়ৰা দিলাম/ উৰে,

 যাচ্ছে তাৰা/ সবাৰ নীড়ে/ নীড়ে৷

 ফুলেৰ মতোই/ পাপৰি ঝৰুক/ সবাৰ মনে,

 কৰ্পূৰেৰ সু/ স্নিগ্ধ ঘ্ৰাণেই/ ভৰুক প্ৰাণে৷

 যেন প্ৰদীপ/ আলো জ্বলুক/ ঘৰে,

 নয় সুখ/ অসুক হৃদয়ে/ জুৰে৷

 ইয়াৰদ্বাৰা এইটো বুজা গ’ল যে, ছয়টা পৰ্বৰে গঠিত বাক্য সম্বলিত এই নতুন ধাৰাটোৱে একবিংশ শতিকাৰ ভাব, দৰ্শনৰ বিষয়বস্তুক সামৰি আগুৱাই যাওঁতে ভুল শুদ্ধৰ মাজেদিয়েই আগবাঢ়িব৷ সেইবুলি লতিফা সাধকে যাতে বিশুদ্ধতাৰ দিশটোক উলাই কৰি স্বইচ্ছাই মাথোঁ ছয়টা শাৰীৰে কৱিতাটো ৰচনা কৰিবলৈ লাগে এটা সময়ত বিকৃত ধাৰা এটাৰহে প্ৰচলন ঘটিব৷ এই দিশত গৱেষণামূলক প্ৰচেষ্টাৰ অতীব প্ৰয়োজন হ’ব৷ এয়া মাথোঁঁ আৰম্ভণিহে...

আগলৈ প্ৰেৰণ কৰক